2- Marksist Konjonktür Açıklaması
15 Temmuz 2018 Pazar
İBRAHİM OKÇUOĞLU
TEORİ SORUNU
EKONOMİK KRİZ VE MARKSİST KONJONKTÜR TEORİSİ
1- Marksist Konjonktür Araştırması2- Marksist Konjonktür Açıklaması
Marks, 1840’lı yıllarda, hatta 1850’li yılların başlangıcında devrevi ekonomik krizlerin temel yasalarını gerçek anlamda henüz tanımıyordu/bilmiyordu. O’nun bu dönemdeki kriz görünümlerine ilişkin anlayışlarını şöyle özetleyebiliriz:
1)Dönemsel olarak patlak veren ekonomik krizler, üretimdeki anarşiye dayanır ve üretimdeki anarşinin temelinde de meta mübadelesi vardır (35).
2)Ekonomik krizler, tüketim ve üretim güçleri arasındaki dengesizlikten dolayı patlar verirler (36).
3)Üretici güçler, üretim ilişkilerine karşı tepkilerini kriz döneminde açığa vururlar; çünkü üretici güçler, üretim ilişkileri için devasa olmuşlardır ve gelişmeleri, üretim ilişkileri tarafından engellenmektedir (37).
4)Dönemsel krizler, büyük sanayinin gelişmesiyle doğar (38).
5)Ekonomik krizler ve modern sanayinin yaşadığı çevrim de kaçınılmazdır (39).
6)Çevrim süresi 6-7senedir (40).
8)Kriz, a) üretici güçlerin kıyımıyla, b)yeni pazarların fethedilmesiyle, c) eski pazarların yoğun sömürüsüyle, d) yeni krizlerin bütün yönlü ve kapsamlı yeniden hazırlanmasıyla aşılır (42).
-Dönemsel patlak veren ekonomik krizler, devrimci değişimler için zorunlu bir ön koşuldur, ama yeterli bir ön koşul değildir (43).
Görüldüğü gibi bu kriz görüngüleri oldukça genel anlamlı ve krizin doğuşu ve gelişme seyrini belli yasalara göre gerçek anlamda açıklamaktan henüz uzak. Bu görüngüler, ampirik gözlemlere ve o zamana kadarki dönemde ortaya çıkartılan sosyal gelişme yasalarına dayanmaktalar. Marks, bu dönemde değer ve artı değer, kar ve birikim teorilerini henüz gerçek anlamda geliştirmemişti.
Marks, 1840’lı ve 1850’li yıllardaki kriz analizlerini sonraki dönemlerde geliştirmiş ve çoğu anlayışını da muhafaza etmiştir. 1850’lerden sonra Marks, konjonktür göstergeleri üzerine oldukça kapsamlı ampirik materyal toplamış ve bunları değerlendirerek, bugün de geçerli olan konjonktür teorisini oluşturmuştur.
Kriz çevriminin temel yasasını Marks, 1850’li yılların ikinci yarısından itibaren geliştirmiştir. O’nun bu konudaki anlayışını “Grundrisse”, “Artı Değer Üzerine Teoriler” ve “Kapital”de serpiştirilmiş olarak görüyoruz. Marks’ın bu eserleri, bugün de bize konjonktür açıklamasında çıkış noktası oluşturmaya devam ediyorlar.
Devam edelim.
Düzensizlik, konjonktür gelişmesinin bir özelliğidir. Her konjonktür; sermayenin her devrevi hareketi, değişik çerçeve koşullardan dolayı kendine özgü bir modelliğe sahiptir. Dış etkiler, karşılıklı ve değişen güçte iç faktörlerinin üstünü örtebilir, etkileyebilirler. Ve bundan dolayı çevrim modelinde kaymalar, düzensizlikler olabilir. Marks, sermaye hareketinin çevriminde düzensizliklerin olacağını biliyordu. Örneğin, Danielson’a yazdığı mektubunda “...İngiltere’de güncel sanayi krizi... Bu sefer fenomenler tamamen kendine özgü. Bir çok bakımdan öncekilerden ayrılıyorlar” (44) tespitini yapıyordu.
Neoklasik okul, sermaye hareketinin çevriminde görülen özellikleri kullanarak çevrimin periyodik olduğunu reddetmiştir. Ama her seferinde de yanılmıştır. Marks, sermaye çevriminin kendini“periyodik olarak yeniden ürettiğini” vurgular. “Sanayi çevrimi öyle bir niteliktedir ki, bir kez ilk hareket verildi mi, aynı devinimin, devresel olarak kendi kendini yeniden üretmesi gerekir” (45).
Marks’a göre:
1-Çevrimler, makineli üretim aşamasındaki kapitalist üretim biçiminin hareket dinamiğinin, sanayi üretiminde sermaye hareketinin sonucudur ve bundan dolayı da sanayi üretimi aşamasındaki kapitalizme özgüdür.
2-Her bir çevrimde sisteme özgü olan unsurlar aynıdır. Her bir çevrimin somut koşullardan dolayı, farklılıklar arz etmesi, her bir çevrimin nedeninin farklı olduğunu göstermez. Çevrime neden olan unsurlar, kapitalist üretim biçimine özgüdür.
3-Marks’ın deyimiyle, “kendini yeniden üreten” çevrimin, periyodik olarak düzenli bir şekilde kendini yenilemesi, makineli üretim aşamasındaki kapitalist üretim biçiminin bir yasasıdır.
Kapsamlı konjonktür araştırmaları yapan Marks, bütünselliği olan başlı başına bir konjonktür açıklaması yapmamıştır. O’nun konjonktür açıklamalarını ekonomi üzerine yazılarında ve mektuplarında serpiştirilmiş olarak, başka konularla ilişkili olarak görüyoruz.
Burjuva konjonktür araştırmasında olduğu gibi, Marksist konjonktür araştırmasında da farklı konjonktür teorileri savunulmuştur (46). Esas olan, Marks’ın tespit ettiği makineli üretim aşamasındaki kapitalist üretim biçimi çelişkilerinin, düzenli bir şekilde, periyodik olarak yinelenen ekonomik krizlere neden olduğudur. Makineli üretim aşamasındaki kapitalist üretim biçimine özgü olan krizlere neden olan bu çelişkilerden hangisinin temel alındığına bağlı olarak Marksistlerin açıklamaları da değişiyor.
-Sorunun doğrudan üretim sürecinden kaynaklanan faktörlerle açıklanması,
-Sorunun dolaşım aşamasındaki faktörlere dayandırılarak açıklanması ve
-Sorunun üretim süreci ve dolaşım aşamasının iç içe geçmişliğini ifade eden faktörlerden hareketle açıklanması.
Farklı Marksist konjonktür teorilerinin olması, farklı konjonktür açıklamaları, Marks tarafından tespit edilen kapitalist üretim biçimine özgü çelişkilerden hangisine ağırlık verildiğinde aranmalıdır. Tabii ki burada çelişkilerin keyfi bir seçimi söz konusu değildir. Konjonktür açıklaması için çelişki seçiminin arka planında kapitalist üretim biçiminin temel özelliklerine ve bu özelliklerden kaynaklanan fonksiyon yasalarına yaklaşımda farklı anlayışlar var. Sorun burada.
Konjonktür açıklamasını kim hangi nedenden dolayı nasıl yaparsa yapsın, önemli olan, Marks’ın bu konudaki temel anlayışlarıdır.
Marks, konjonktür (kriz) olasılıkları, konjonktüre etkide bulunan faktörler ve konjonktürün zorunluluğu ve konjonktüre (krize) neden olan faktörler arasında ayrım yapar. Bu ayrım yapılmaksızın, olasılıklar, etkide bulunan faktörler, zorunluluk ve nedenler arasındaki fark görülmeksizin fazla üretim krizi, dolayısıyla konjonktürel gelişme açıklanamaz. Bu ayrımı yapmamak, neden ile vesilenin, olasılık ile zorunluluğun, etkileyici faktörlerle neden olan faktörlerin birbirine karıştırılmasını beraberinde getirir. Bunun ne anlama geldiğini anlamak isteyen, ülkemizdeki küçük burjuvazinin kriz değerlendirmesine bakmalıdır. Yanlışı görerek doğruya varmak için bu çevrelerin kriz anlayışları, incelenmesi gereken emsalsiz bir ampirik araştırma ve örnektir. Evet, yanlışı görerek doğruya varmanın bir ekolüdür.
*
II. Makalede “Kapitalizmde Ekonomik Krizin Olasılığı” ele alacağız.
*) “Kapitalizmin Dünya Krizi 2008...)” bu haliyle yazarın inisiyatifi dışında, ona sorulmaksızın basılmıştır. Düşünceleri, verileri görselleştiren, anlaşılmasını kolaylaştıran ne kadar grafik ve tablo varsa hepsi çıkartılmıştır. Kitap, bir kriz anlatımı kitabından başka bir kitap olmuştur. Makaleler ve makalelerdeki başlıklar ve kaynak/dipnot numaralandırması da baskıya gönderilen halinden alınmıştır.
Neyse, sadece bu kitap değil, genel anlamda kitap sorununu ayrıca ele almak gerekiyor diye düşünüyorum.
Kaynaklar:
1)Bkz.: Marks-Engels Toplu Eserleri (bundan sonra METE);
-C. 4, s. 177 (Marks; “Felsefenin Sefaleti”).
-C. 7, s. 421-423, 428, 432 (Marks-Engels; “Revue, Mai bis Oktober 1850”). Marks, çoğunlukla İngiliz ekonomisine dayanan yeni konjonktür devreviliğinden bahseder.
-C. 9, s. 339 (Marks; “Westmaechte und Türkei – Symtome einer Wirtschaftskrise”).
-C. 10, s. 505, 604 (Marks, “Englands Aussenhandel” ve “Die Industrie- und Handelskrise” makaleleri).
-C. 12, s. 49, 56, 322 (Marks; “Die Wirtschaftskrise in Europa” ve “Die Erschütterung des britischen Handels” makaleleri).
-C. 13, s. 156-158 (Marks; “Politik Ekonominin Eleştirisine Katkı”).
-C. 15, s. 348 (Marks; “Die Krise in England”).
-C. 23, s. 28, 697 (Kapital, C. I).
-C. 25, s. 430-432, 502, 504, 509, 575, 917 (Kapital, C. III).
-C. 26/2, s. 275/276 (Marks; “Artı Değer Üzerine Teoriler”. Kapital, C. IV. İkinci kısım).
-C. 34, s. 359, 370-378 (Marks; “An Nikolai Franzewitsch Danielson”, 15. Kasım 1878 ve “An Nitolai Franzewitsch Danielson in Petersburg”, 10 Nisan 1879”).
2)Bkz.: Joseph A. Schumpeter; “Konjunkturzyklen”, C. I, s. 172. Dipnot, Nr. 27.
3)METE; C. 23, s. 661, 666.
4)METE; C. 35, s. 156 (Marks; “An Nikolai Franzewitsch Danielson, 19 Şubat 1881).
5)METE; C. 23, s. 20, Kapital, C. I.
6)
6)
7)
8) Bkz.:
-Stephan Krüger; “Konjuntur und Krise”: Supplement der Zeitschrift “Sozialismus”. Nr. 7/8, s. 11, 1998. Krüger, ‘70’li yıllardan bu yana değişen yapısal birikim koşullarının konjonktürün düzensiz salınımlarını arttırdığını, bunun da devreviliği çözdüğünü, ortadan kaldırdığını savunuyor.
-Jürgen Kuczynski; Zeitschrift “Sozialismus”, Nr. 6, 1996, s. 22-24. Kuczyinski, konjonktür hareketi yerine “kaos”tan söz ediyor.
-Ulrich Teichmann; “Grundriss der Konjunkturzyklus”, s. 389, 1997. 5. Baskı.
9)Bkz.: S. Krüger; Agk., s. 8-10.
10)J. Schumpeter; Agk., s. 183.
11)TTÜ hesaplamalar için bkz.:
-“Türkiye Ekonomisinde Toplumsal Toplam Ürün ve Ulusal Gelir Hesaplamaları” Proleter. Doğrultu; Sayı 17, Temmuz-Nisan 1998 ve Sayı 18, Eylül-Ekim 1998.
-İ. Okçuoğlu; Türkiye'de Kapitalizmin Gelişmesi, Kitap 3.
12)Marks; “Grundrisse der Kritik der politischen Ökonomie”, s. 608, 1953.
13)Bkz.: METE, C. 23, s. 661 (Kapital, C. I).
14)Bkz.: METE, C. 25, s. 506 (Kapital, C. III).
15)Bkz.: Agk., s. 372.
16)Agk., s. 507.
17)METE; C. 23, s. 661 (Kapital, C. I).
18)METE; C. 25, s. 372 (Kapital, C. III).
19)Agk., s. 507.
20)Agk., s. 505.
21)METE; C. 24, s. 185/186 (Kapital, C. II).
22)METE; C. 23, s. 661 (Kapital, C. I).
23METE; C. 24, s. 409 (Kapital, C. II).
24)Örneğin, Kapital, C. I, s. 662.
25)METE; C. 25, s. 372 (Kapital, C. III).
26)METE; C. 23, s. 661 (Kapital, C. I).
27)METE; C. 24, s. 185/186 (Kapital, C. II).
28)METE; C. 25, s. 372 (Kapital, C. III).
29)Agk., s. 506, 511.
30)METE; C. 23, s. 662, 697 (Kapital, C. I); C. 25, s. 506 (Kapital, C. III); C. 26/2, s. 525 (Kapital, C. IV. İkinci kısım).
31)METE; C. 23, s. 28.
32)Bkz.: MLKP, II. Kongre Belgeleri.
33)METE; C. 25, s. 517 (Kapital, C. III).
34)Agk., s. 506/507.
35)Bkz.: METE; C. 4, s. 97, 451 (Marks; “Felsefenin Sefaleti” ve “Rede über die Frage des Freihandels”).
36)Bkz.: Agk., s. 451.
37)Bkz.: METE; C. 3, s. 60 (Marks- Engels; “Alman İdeolojisi”); C. 4, s. 467 (Marks-Engels; “Komünist Manifesto”).
38)Bkz.: METE; C. 4, s. 97 (Marks; “Felsefenin Sefaleti”).
39)Bkz.: METE; C. 4, s. 455 (Marks; “Rede über die Frage des Freihandels”).
40)Bkz.: Agk., s. 450.
“İlke olarak politik ekonomide hiçbir zaman tek bir yılın sayıları –bunlardan genel yasalar çıkartmak için- esas alınmamalıdır. Devamlı altı-yedi senenin ortalaması alınmalıdır; modern sanayiin açılıp serpilme, fazla üretim, durgunluk, kriz gibi çeşitli aşamalarından geçtiği ve kaçınılmaz devreviliğini sonlandığı altı-yedi senelik zaman dilimi”.
41)Bkz.: Agk., s. 97, 450.
42)Bkz.: Agk., s. 468 (Marks-Engels; “Komünist Manifesto”).
43)Bkz.: Konjonktür çevriminin sınıf mücadelesi üzerindeki etkisi.
44)METE; C. 34, s. 370.
45)METE, C. 25, s. 506.
46) Farklı konjonktür teorileri için bakınız.
-Kraetke, M.;”Krise der Krisentheorie? Zur marxistischen Krisenliteratur in der Bundesrepubluk Deutschland anlaesslich der jüngsten Wirtschaftskrise”. Das Argument, Nr. 104, s. 477-491, 1977.
-Markowitsch, T.; “Der Disproportionalitaetsbegriff in den Kriesentheorien”; JNSt 150, s. 641-663, 1939.
-Holesovsky, V.; “Die marxistische Krisentheorie als Teil der sozialistischen Wirtschaftstheorie; Marxismus und Systemvergleich, Ökonomie 2, C. D. König (Hrsg.), s. 298-316. Frankfurt/New York, 1973.
-Halbach, F.: “Kapitalismus ohne Krise? Zur bürgerlichen Kritik des “Gesetzes vom tendenziellen Fall der Profitrate”, s. 95-99. 1972, Giessen.
-Kühne, K.;
“Ökonomie und Marxismus”, 2 cilt, Cilt 2, s. 361-529. 1974, Neuwied und Berlin.
“Moderne Konjukturanalyse und sozialistische Wirtschaftspolitik; Beitraege zur Wirtschafts- und Gesellschaftsgestaltung, Festschrift für Bruno Gleitze, F. Lenz, C. Föhl, C. Köhler (Hrsg.)”, s. 173-184, Berlin, 1968.
-Streitz, W.; “Einführung in die politische Ökonomie des Marxismus”, s. 172-186. Padeborn, 1977.
-Löhnberg, E.; “Das Kapital zum Selbststudium”, s. 515-559. 2. Cilt. Frankfurt/M, 1975.
-Sweezy, P.; “Theorie der kapitalistischen Entwicklung”, s. 174-225. 2. Baskı, Frankfurt/M, 1971.
Çeşitli konjonktür teorileri:
Aşırı birikim teorileri;
-Deutschmann, C.:
“Der linke Keynesianismus”. 1973, Frankfurt/M.
“Die Weltwirtschaftskrise als Problem der marxistischen Krisentheorie”. Krisen und Krisentheorien, C. Pozzoli (Hrsg.). Frankfurt/M, 1974a.
“Inflation und Weltwaehrungskrise”. Handbuch 1- Perspektiven des Kapitalismus. Frankfurt/Köln, 1974b.
-Schmiede, R.: “Grundprobleme der Marx’schen Akkumilatons- und Krisentheorie”, Frankfurt/M, 1973.
-Fahling, E.:”Die logische Struktur der Krisentheorie bei Karl Marx. Dissertation, München 1998.
-Mattick, P.:
“Marx und Keynes”, 1969, Frankfurt/M.
“Krisen und Krisentheorien”, 1974, Frankfurt/M.
“Zur Kritik der Überakkumulationstheorie von Beckenbach und Kraetke”. Prokla, Nr. 32.
-Japp, K. P.; “Krisentheorien und Konfliktpotentiale”, 1975, Frankfurt/New York.
-Kleinknecht, A.: “Zur Kontroverse um das Überakkumulationtheorem. Eine Kritik an Makato Itoh”. Prokla, Nr. 30, 1978.
-Grossmann, H.: “Das Akkumulations- und Zusammenbruchsgesetz des kapitalistischen Systems”. 1929, Frankfurt/M, 1970.
Dolaşım teorileri:
Realizasyon teorileri
Yetersiz tüketim teorileri
Oransızlık teorileri
Darlık/yetersizlik teorileri:
Ücret baskısı teorileri
Fiyat marjı teorileri
Psikolojik kriz teorileri
Siyasi kriz teorileri.
Sermaye dönüşümü teorileri.
kaynak
http://ibrahimokcuoglu.blogspot.com/2018/07/yeni-bir-fazla-uretim-krizine-dogru-i_15.html?spref=tw
kaynak
http://ibrahimokcuoglu.blogspot.com/2018/07/yeni-bir-fazla-uretim-krizine-dogru-i_15.html?spref=tw
Hiç yorum yok